จับตา ก้าวย่าง กองทุนหมู่บ้าน

กองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมือง เดินทางก้าวย่างเข้าสู่ปีที่ ๑๓  ในปีนี้ ทันทีที่อัศวินดิจิตอล อย่าง พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร ประกาศขับเคลื่อนกองทุนหมู่บ้านละ ๑ ล้าน เป็นนโยบายสำคัญของรัฐบาล เรียกได้ว่า เป็นต้นธารของนโยบายประชานิยมในสังคมไทย ความรู้สึกและอารมณ์ร่วมของคนชนบท ต่างมองเห็นโอกาสและความหวัง  ว่าวันนี้แหละความอยู่ดีกินดีและคุณภาพชีวิตที่ดีของประชาชน จะเดินทางมาทักทายและกระจายจนถึงหัวบันไดบ้าน  “สร้างรายได้ ขยายโอกาสการเข้าถึงแหล่งเงินทุนของประชาชน”   คือสโลแกนที่นำมาขับเคลื่อน  นโยบายกองทุนหมู่บ้านและชุมชนเมือง  

 

          กองทุนหมู่บ้านมีฐานะ  เป็นกองทุนหมุนเวียน  มีปรัชญาหลัก ในการดำเนินการเพื่อ เสริมสร้างสำนึกความเป็นชุมชนและท้องถิ่น ชุมชนเป็นผู้กำหนดอนาคต และจัดการหมู่บ้านและชุมชนด้วยคุณค่าและภูมิปัญญาของตนเอง เกื้อกูลประโยชน์ต่อผู้ด้อยโอกาสในหมู่บ้านและชุมชน เชื่อมโยงกระบวนการเรียนรู้ร่วมกันระหว่างชุมชน ราชการ เอกชนและประชาสังคมกระจายอำนาจให้ท้องถิ่น และพัฒนาประชาธิปไตยพื้นฐาน ทั้งนี้การดำเนินการตามโครงการนี้  มีความมุ่งหมายให้ประชาชนมีคุณภาพชีวิตที่ดี  ชุมชนเข้มแข็งอย่างยั่งยืน  

 

          ผลจากการแปรนโยบายไปสู่การปฏิบัติ พบว่า  ในรอบ ๑  ทศวรรษ ที่ล่วงมาชุมชนท้องถิ่นต่างร่วมกันขับเคลื่อนการดำเนินการในระดับหมู่บ้าน  โดยมีคณะกรรมการกองทุนหมู่บ้าน  จำนวน  ๙ – ๑๕  คน  ที่แต่ละหมู่บ้าน บริหารจัดการสับเปลี่ยนหมุนเวียน เข้ามาจัดการ  เงินทุนที่รัฐบาลชุดต่าง ๆ  จัดสรรมาให้ ซึ่งในปัจจุบันพบว่า  หมู่บ้านต่าง ๆ  มีเงินทุนหมู่บ้านละ  ๒.๒  ล้านบาทต่อหมู่บ้าน เป็นการจัดสรรเพิ่มทุนให้  ในระยะที่  ๓   นอกจากนั้นในบางชุมชน ยังไปขอเงินกู้จากธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร ที่มีนโยบายปล่อยเงินกู้ให้กองทุนหมู่บ้าน  นำไปบริหารจัดการต่ออีก   บางแห่งกู้ไปถึง ๑-๒  ล้าน  เมื่อรวมเข้ากับเงินล้านที่รัฐบาล จัดสรรให้  จึงเท่ากับว่า  บางชุมชนมีเงินบริหารจัดการถึงบ้านละ   ๔  -  ๕  ล้าน   ซึ่งสถานการณ์นี้เอง  ที่สอดคล้องกับข้อมูลที่ภาครัฐเปิดเผยออกมาถึง  สถานการณ์หนี้สิน  ในครัวเรือนของคนไทยที่มีสูงขึ้นตามลำดับ  

 

          การกู้ยืมเงินของสมาชิกกองทุนหมู่บ้าน  ส่วนใหญ่มีการดำเนินการตามระเบียบที่รัดกุม  คือ มีระบบบัญชี  การปิดงบดุล  การทำสัญญาเงินยืม  และการบริหารจัดการแบบระบบชุมชนที่ใกล้ชิด  จึงสังเกตเห็นว่า  ปัญหาหนี้ค้างชำระจึงมีค่อยข้างน้อย   แต่จากการสัมผัสข้อมูลเชิงลึกแบบคลุกคลีตีโมง  กับงานกองทุนหมู่บ้านจึงมองเห็นประการหนึ่งว่า  ในเบื้องลึกของการชำระหนี้ตามกำหนดเวลาและเป็นหนี้ที่ดี  นั้น   แท้จริง  สมาชิกกองทุนส่วนหนึ่งกำลังมีปัญหาที่เรียกว่าวัวพันหลักบริหารจัดการหนี้แบบหมุนหนี้  ให้รอดพ้นไปเป็นรายปี โดยมีคณะกรรมการไปกู้ยืมเงินนายทุน  มาชำระหนี้ให้  และ ให้สมาชิกกองทุน  จ่ายออกเบี้ยให้นายทุน  เป็นลักษณะหมุนเวียนหนี้สิน  ซึ่งการดำเนินการลักษณะนี้  เอง  สาเหตุเนื่องจากสมาชิกมิได้นำเงินไปใช้ตามวัตถุประสงค์การกู้ยืม  มิได้นำเงินไปลงทุนในระบบเศรษฐกิจ มิได้เกิดรายได้จริง  คนที่รับประโยชน์ ได้ประโยชน์จริง ๆ  คือนายทุนเงินกู้  

 

          นายปิง   สมเพชร       ประธานเครือข่ายกองทุนหมู่บ้านตำบลสมอ  อำเภอปรางค์กู่ กล่าวว่า  ตนในฐานะประธานเครือข่ายกองทุนหมู่บ้านตำบลสมอ  ซึ่งดูแลกองทุนหมู่บ้านในระดับหมู่บ้าน  จำนวน  ๑๗  หมู่บ้าน  ทราบดีว่าสถานการณ์กองทุนหมู่บ้านในวันนี้  ล้วนอยู่ในสถานการณ์หมุนหนี้  สมาชิกกองทุนฯ  ที่กู้ไปไม่ได้ลงทุนตามวัตถุประสงค์ของโครงการ  เมื่อสิ้นปี   มีความจำเป็นต้องกู้ยืมนายทุนมาชำระหนี้  ซึ่งเครือข่าย ฯ  มองเห็นจุดอ่อนข้อนี้  จึงพยายามรณรงค์สงเสริมให้สมาชิกดำเนินการตามวัตถุประสงค์ที่กู้ยืมไป  จะได้มีเงินใช้หนี้  และในอีกมุมหนึ่งตอนนี้เครือข่ายกำลัง  ริเริ่มสร้างกองทุนเครือข่ายขึ้นมาดูแล  ในส่วนนี้  โดยการระดมเงินออมจากสมาชิก เป็นกองทุนไว้ที่ส่วนกลาง  เมื่อใดที่กองทุนต่าง ๆ  ไม่มีเงินใช้หนี้  ก็จะใช้เงินก้อนนี้  ในการแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้า ดีกว่าไปยืมเงินนายทุนเงินกู้  ซึ่งดอกเบี้ยแพงมาก 

          นายธนสกล  มะลัยทอง  นักวิชาการพัฒนาชุมชน  สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอปรางค์กู่ ผู้รับผิดชอบงานกองทุนหมู่บ้าน กล่าวว่า  สถานการณ์กองทุนหมู่บ้าน  ณ วันนี้ยอมรับว่า  มีคณะกรรมการกองทุนหมู่บ้านบางแห่งได้นำเงินกู้จากนายทุนนอกระบบ  มาบริหารจัดการปล่อยกู้ให้สมาชิกนำไปชำระหนี้สินกองทุนหมู่บ้าน  ซึ่งเป็นผลเสียต่อสมาชิกที่ต้องชำระดอกเบี้ย  ๒  ทาง  ทั้งดอกเบี้ยเงินกองทุน  และเงินนายทุนเงินกู้   สาเหตุสำคัญที่ต้องตกอยู่ในสถานการณ์นี้ เนื่องจากสมาชิกขาดวินัยในการใช้จ่ายเงิน  ขาดความรับผิดชอบ  ในการชำระหนี้เพราะเงินที่ได้กู้ยืมมา  ไม่มีการลงทุนเพื่อให้เกิดรายได้อย่างแท้จริง แนวทางแก้ไขปัญหาจากกรณีนี้   ควรให้ชุมชนมีการบูรณาการกองทุนในชุมชน  จัดระบบให้มีการนำเงินมาหนุนเสริม  แก้ไขปัญหาร่วมกัน  โดยชุมชน  และในส่วนสมาชิกเอง  ต้องสร้างวินัย  ในการกู้ยืม  การใช้จ่ายเงิน  แบบพอประมาณพอเพียง  มีเหตุผล  และมีภูมิคุ้มกัน   ในตัวเอง  

 

 

          จากสถานการณ์ดังกล่าว  นับว่ากองทุนหมู่บ้านได้เดินทางมาถึงจุด  ที่น่าสนใจว่า  จะออกจากสถานการณ์นี้อย่าง ไร  จะมีหลักคิดแบบไหนมากำกับทิศทางการเดิน และหาจุดที่เหมาะสมลงตัว  ในการบริหารจัดการกองทุนหมู่บ้าน  ก่อนที่กองทุนหมู่บ้านจะเดินทางไปสู่จุดที่ทุกคนไม่สามารถแก้ไขปัญหาได้  และหวังว่าคงจะได้ถึงขนาดต้อง  ใช้คำพูดว่า “ไม่หนี  ไม่มี  ไม่จ่าย อยากได้ฟ้องเอา”  บทเรียนที่เจ็บปวดในอดีต  คงไม่ตามมาหลอกหลอนอีกคำรบ